به گزارش پایگاه خبری سفیرجنوب؛ مقوله حجاب و عفاف در اسلام در قرآن دو آیه به طور مشخص به حجاب و عفاف اشاره می‌کنند. یکی در سوره نور (۲۴) آیات ۳۰-۳۱ که زنان را به پوشش مناسب و جلوگیری از خودنمایی غیرضروری در برابر مردان غیرمحرم دعوت می‌کند و از پوشاندن مو و گردن تا حدی از سینه‌ها و تزیینات سخن می‌گوید. آیه دیگر در سوره احزاب (۳۳) آیه ۵۹ که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و زنان مؤمن را به پوشش و حفظ حریم خصوصی توصیه می‌کند.

عفاف و پوشش در دیدگاه فکری: عفاف صرفاً پوشش فیزیکی نیست بلکه به رفتار، حفظ آبروی فرد و پرهیز از نمایش زیبایی‌ها به هر ناظر غیرمحرم اشاره دارد. قرآن ضمن تأکید بر پنهان‌داشتن جمال زنان از نگاه غیرمحرم، به emphasized بودن حجاب در بسیاری از موقعیت‌ها اشاره می‌کند، اما نوع پوشش دقیق به تعبیری فقیهان و فرهنگ‌های مختلف بستگی دارد.

-روایات و سنت‌های پس از پیامبر اسلام: منابع حدیثی بر اهمیت حفظ حریم خصوصی، خضوع در رفتار و پوشش مناسب تأکید می‌کنند. اما تفسیر این روایات بسته به قرائت‌های مختلف اهل سنت و شیعه، تفاوت می‌کند؛ برخی روایات بیشتر بر اجتناب از نمایش زینت در برابر غیرمحرم تأکید دارد و برخی توضیح می‌دهند که پوشش ظاهری باید با عفت و کرامت همراه باشد.

تفاوت‌های فقهی در مذاهب اسلامی

کلیات موضعی به طور گسترده می‌توان گفت که دختران و زنان مسلمان از منظر بسیاری از فقهاء در حالت عمومی موظف به پوشش هستند، اما دامنه و الزامات دقیق آن میان مذاهب مختلف تفاوت دارد.

حجاب در بسیاری از مدارس فقهی اهل سنت: اکثر فقهاء پوشش کامل مو و بدن در برابر غیرمحرم را توصیه یا واجب می‌دانند، اما در برخی مواضع درباره شدت و حدّ پوشش، از جمله پوشش صورت و دست‌ها، اختلاف نظر وجود دارد. برخی فتاوی، به ویژه در عصر معاصر، به ضرورت پوشش کامل «در فضای عمومی» اشاره کرده‌اند و برخی دیگر پوشش ظاهری را برای برخی موقعیت‌ها کافی می‌دانند.

در مکتب فقهی شیعه، پوشش زنان در برابر نامحرمان به طور کلی به عنوان واجب تلقی می‌شود. با این حال، میزان پوشش (مثلاً پوشش کامل یا پوشش با دیدن بخشی از صورت یا دست‌ها) می‌تواند بر اساس فتوای علمی-اخلاقی مرجع تقلید، تفاوت‌هایی داشته باشد. در اکثر متون فقهی شیعه، حفظ حریم عفّت و پوشش مناسب به عنوان بخشی از ادب و کرامت انسانی تأکید می‌شود.

نکته مهم: در هر دو گروه، تفاوت‌های بین فتاوی شیوخ و علمای معاصر، تأثیر محیط اجتماعی و فرهنگی، و تفسیرهای حقوقی-اجتماعی از جمله نقش دانشگاه‌ها، مدارس و رسانه‌ها می‌تواند روی سطح اعمال حجاب در جامعه تأثیر بگذارد.

پوشش، فرهنگ و تاریخچه

تفاوت‌های فرهنگی: حجاب یا پوشش، در هر منطقه و قومیت به گونه‌ای متفاوت بازنمایی می‌شود. بر خلاف یک چارچوب واحد، در ایران، ترکیه، هند، اندونزی، مصر و کشورهای شمال آفریقا، پوشش زنان و نقشی که حجاب در زندگی عمومی ایفا می‌کند، با تاریخ، سیاست و ارزش‌های اجتماعی آنجا همسو است.

گفتمان تاریخی: در برخی دوره‌ها، پوشش اسلامی به عنوان نماد هویت اجتماعی و بازار فرهنگی دیده شده است. در دوره‌های معاصر، با گسترش مدرنیته، حقوق زنان و جوانان برای انتخاب شخصی در زمینه پوشش و سبک زندگی، بحث حجاب وارد فضای عمومی‌تر سیاستگذاری و توسعه حقوق بشر شده است.

نقش رسانه و بازار کار: رسانه‌ها، تبلیغات، فیلم‌ها و مدل‌سازی مد با پوشش‌های مختلف، می‌تواند برداشت عمومی از حجاب و عفاف را شکل دهد. در برخی جوامع، حجاب به عنوان نماد هویت اسلامی و در برخی دیگر به عنوان یک انتخاب فردی یا فرهنگی دیده می‌شود.

موقعیت‌های حقوقی و سیاستی در جهان

کشورهایی با الزام قانونی: برخی کشورها در فضای عمومی یا آموزشی پوشش خاصی را الزامی می‌دانند یا محدودیت‌های دقیقی برای پوشش اعمال می‌کنند. به عنوان نمونه، قوانین برخی کشورها از پوشش کامل یا محدودیت‌های خاصی در فضاهای دولتی و آموزشی حمایت می‌کند. این قوانین معمولاً با مبانی دینی یا تحلیل‌های عدالت اجتماعی توجیه می‌شوند، اما همواره با نقدهای حقوقی و اجتماعی روبه‌رو هستند.

کشورهایی با سلب یا محدودیت‌های مذهبی: در برخی کشورهای غربی، به ویژه در مؤسسات آموزشی عمومی، استفاده از نمادهای دینی آشکار (از جمله حجاب) محدود یا منع شده است. این محدودیت‌ها معمولاً با دغدغه‌های مربوط به جدایی دین از دولت، مفاهیم برابرحقوقی و یکپارچگی اجتماعی توجیه می‌شوند.

کشورهای با حفظ آزادی انتخاب: در برخی نقاط جهان، حجاب به عنوان یک رفتار شخصی تلقی می‌شود و دولت در غالب فضاها از دخالت در پوشش افراد خودداری می‌کند، هرچند فشارهای اجتماعی یا فرهنگی برای تطبیق با استانداردهای محلی وجود دارد.

چالش‌های معاصر و گفتمان‌های اصلی

آزادی فردی در برابر الزامات عمومی: یکی از مهم‌ترین بحث‌ها این است که آیا پوشش حجاب باید تنها یک تصمیم فردی باشد یا در برخی فضاها به عنوان بخش از هنجارهای عمومی تلقی شود. این بحث به خودمختاری زنان، حقوق برابر و کرامت انسانی مربوط است.

نقش دولت و نهادهای دینی: سوالاتی درباره میزان مداخله دولت در فاکتورهای دینی و دینی-اجتماعی مطرح است. برخی طرفداران رویکرد دولت-دینی بر حفاظت از کرامت و ارزش‌های اجتماعی تأکید می‌کنند، در حالی که منتقدان می‌گویند دخالت رسمی در پوشش می‌تواند محدودکننده باشد.

تنوع در جوامع مسلمان و غیرمسلمان: در جوامعی با جوامع چندفرهنگی، حجاب نیز به عنوان یکی از شاخص‌های هویت‌های فرهنگی مختلف محسوب می‌شود، و بحث‌های مربوط به هم‌زیستی و آشتی میان تمدن‌ها را تشدید می‌کند.

نگاه حقوق زنان: بسیاری از جنبش‌های حقوق زنان بر حق انتخاب و برابرسازی فرصت‌ها تأکید می‌کنند. برخی از این جنبش‌ها از حجاب به عنوان نمادی از فشار اجتماعی یا پنهان‌کردن نابرابری‌ها یاد می‌کنند و از آزادی انتخاب حرف می‌زنند. در مقابل، طرفداران حجاب به کرامت، هویت فرهنگی و آزادی مذهبی اشاره می‌کنند..

جمع‌بندی

حجاب و عفاف در اسلام مفهومی چندبعدی است که از قرآن و روایی آغاز می‌شود و به تفاوت‌های فقهی در مذاهب اسلامی، بافت فرهنگی-اجتماعی جوامع مختلف و سیاست‌های عمومی می‌پیوندد. این مساله در جهان معاصر به دلیل گفتمان‌های حقوق بشر، آزادی‌های فردی، و پویش‌های اجتماعی-سیاسی، به یکی از مباحث پرجنجال تبدیل شده است. هرچند برداشت‌ها و کاربردها در کشورهای مختلف فرق می‌کند، اصل کرامت و احترام به انتخاب‌های فردی، و همچنین حفظ عفاف اجتماعی از نقاط مشترک بسیاری از دیدگاه‌های اسلامی است. برای فهم دقیق‌تر و گزارش‌نویسی مسئولانه، لازم است به منابع معتبر دینی، منابع قانونی و گفت‌وگوِ همزیستی با جامعه‌های گوناگون تکیه کرد و از تکیه‌کلام‌های ساده و احساسی پرهیز نمود.

منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر:

– قرآن کریم (سوره نور، سوره احزاب) و تفاسیر معتبر با تفسیرهای فقهی متنوع.

– کتب فقهی مذاهب اصلی اسلام (برای بررسی اختلاف نظرها درباره الزام یا توصیه بودن حجاب).

– گزارش‌های حقوقی و مطالعه‌های اجتماعی درباره قوانین مربوط به پوشش در کشورهای مختلف.

– مقالات پژوهشی درباره عملکرد رسانه‌ای و دیدگاه‌های اجتماعی نسبت به حجاب و عفاف.

نویسنده: بهادری